Kasteel Sinderen

De Leeuwenberg in Wilp, 1744, getekend door Jan de Beijer.

Wat vind je van dit kasteel? Met z’n hoge torens, dikke muren en brede gracht is het best een indrukwekkend gebouw! Kan je je het voorstellen dat dit kasteel gewoon hier in de gemeente Voorst gestaan heeft? En niet in z’n eentje hoor. Op het grondgebied van de gemeente Voorst hebben meer dan twintig kastelen en havezaten (versterkte, omgrachte adellijke huizen) gestaan! Nu kunnen we het ons nauwelijks voorstellen dat het Voorster landschap gedomineerd werd door deze imposante gebouwen met hun torens en grachten. In vergelijking met de kleine, middeleeuwse houten boerderijtjes van toen waren het net reuzen.

De meeste van deze kastelen en versterkte huizen zijn nu verdwenen. Vanaf de 16^e en 17^e eeuw waren ze niet meer nodig om de IJssel en het land rondom te verdedigen en verloren ze hun militaire functie. Ze werden eerst verbouwd tot adellijke landhuizen, maar vooral in de 18e^e en 19e^e eeuw werden veel van deze gebouwen gesloopt. En kwam er een modern landhuis of een boerderij voor in de plaats. Het enige kasteel dat overgebleven is – kasteel de Nijenbeek – is tegenwoordig niet meer dan een ruïne.

Twee kastelen hebben een rol gespeeld in de internationale oorlogsgeschiedenis: kasteel de Nijenbeek en kasteel Sinderen. Deze twee militaire bolwerken stonden op strategische locaties aan de IJssel en hebben onderdak verleend aan belangrijke figuren in de Nederlandse geschiedenis. De Nijenbeek is heel bekend, maar de geschiedenis van kasteel Sinderen is voor veel mensen in de vergetelheid geraakt. Het is dus hoog tijd om het stof van onze lokale geschiedenis te blazen en je mee te nemen naar de tijd van ridders, kanongebulder en internationale machtsstrijd.

Een nevelig begin
De oorsprong van kasteel Sinderen is in nevelen gehuld. Het gaat om de plek waar je nu het adres Voorsterklei 9 te Voorst vindt. Misschien stond op deze plek al in 960 (!) een huis op een terp. In dat jaar schonk namelijk de Saksische koning Otto I een deel van zijn bezit in deze omgeving, waaronder een boerderij ‘in Sidram’, aan een klooster in het Duitse Maagdenburg. Het is mogelijk dat met deze boerderij een voorganger van kasteel Sinderen werd bedoeld. Een andere mogelijkheid is dat het kasteel vernoemd is naar de broers Dirk en Arnold, heren van Sinderen, die in 1297 hier neerstreken. Deze heren van Sinderen kregen het kasteel, met bijbehorend landgoed, van graaf Reinoud I van Gelre in leen. Graaf Reinoud I van Gelre was de machtigste man in dit gebied. De graaf hoopte dat de beide broers hem in ruil daarvoor wilden helpen in zijn strijd tegen Utrecht.

Omgracht open huys 
Is het allereerste begin van Sinderen dus nog een beetje onduidelijk, vanaf het einde van de 13^e eeuw is er meer bekend. Sinderen moet toen al een belangrijk, strategisch gebouw zijn geweest. In 1356 wordt het beschreven als een omgracht ‘open huys’ van de hertog van Gelre (de graven van Gelre waren ondertussen hertogen geworden). De term ‘open huys’ betekent dat de hertog met zijn leger het huis altijd mocht gebruiken in tijden van oorlog. Of de hertog hier ooit geweest is, is niet bekend. Archeologische opgravingen van een kruisboog en pijlpunten van een handboog laten zien dat er in ieder geval wapens rondom het huis aanwezig zijn geweest.

Winnaars en verliezers Wie zich hertog van Gelre mocht noemen was trouwens in deze periode niet zo duidelijk. Twee broers, hertog Reinoud III en zijn jongere broer Eduard, voerden een oorlog om de hertogstitel. Doordat verschillende steden en adellijke families partij kozen voor één van de twee broers, werden grote delen van het huidige Gelderland in hun machtsstrijd meegesleurd. Ook Sinderen. Heer Willem van Sinderen koos partij voor Eduard, iets dat hertog Reinoud III niet zo leuk vond. Hij nam hem het landgoed af en gaf het aan Willems drie neven. Dit drietal bleef trouw aan Reinoud III, wat hen op hun beurt duur kwam te staan. Eduard bleek namelijk aan de winnende hand te zijn en overwon in 1361 zijn broer. Niet lang daarna, op 29 januari 1362, nam de nieuwe hertog Eduard van Gelre revanche en maakte hij bekend dat hij het gehele huis Sinderen aan de stad Zutphen gaf, die het naar behoeve tot op de grond mocht afbreken, de grachten mocht dichtgooien en al het bouwmateriaal mee mocht nemen.

Het einde?
Het einde van kasteel Sinderen. Of toch niet? We weten namelijk niet óf de stad Zutphen van haar recht gebruik gemaakt heeft. In 1393 krijgt in ieder geval ridder Derick van Sinderen het landgoed weer in leen en een paar jaar later wordt er weer gesproken over een huis met een gracht. Is het huis herbouwd op oude resten of stond het er nog? Een tekening op een kaart uit 1601 laat een rechthoekig huis met een grote toren en een poortgebouw zien, helemaal omsloten door een gracht. Naast het kasteel hadden de heren van Sinderen een enorm bezit met veel (horige) boerderijen, weilanden, akkers, bossen, wateren, onontgonnen gebieden boomgaarden, rechten en heerlijkheden. Het moet een geweldig landgoed zijn geweest.

Kasteel Sinderen op een kaart uit 1601.

Prins Willem III van Oranje 
Een sprong vooruit in de tijd. Het is 1672. Rondom het kasteel is het een drukte van belang. In plaats van boeren en vee lopen nu soldaten en paarden rond. In de belangrijkste kamer van het kasteel is een groep mannen in beraad. De leider? Prins Willem III van Oranje, de latere koning-stadhouder die ook paleis Het Loo heeft laten bouwen. Twee jaar eerder hadden de koning van Engeland en de koning van Frankrijk een geheim verdrag gesloten. Bij hun bondgenootschap sloten de Duitse bisdommen Munster en Keulen aan. Op deze manier was Nederland – toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden geheten – helemaal omsingeld door vijanden. In 1672 werd aan de Republiek de oorlog verklaard. Legeraanvoerder prins Willem III van Oranje trok met een deel van het leger naar de IJssel omdat hij langs deze rivier het Franse leger wilde tegenhouden. In grote haast werden overal langs de Gelderse oever van de IJssel loopgraven gegraven en verdedigingswerken opgericht en gemoderniseerd. De prins zelf koos kasteel Sinderen als zijn hoofdkwartier. Tot het nieuws kwam dat de Fransen de Rijn bij Lobith hadden overgestoken en alle moeite voor niets bleek te zijn geweest. De prins en zijn leger verlieten zo snel als mogelijk was de IJsselstreek en trokken zich terug naar Utrecht.

Kasteel Sinderen rond 1626. Zo zag het kasteel er vermoedelijk uit toen de prins van Oranje er verbleef. Resten van een oude toren en een poortgebouw zijn nog zichtbaar, evenals de gracht. Getekend door een onbekende kunstenaar.

De kelder als herinnering 
Daarmee was de militaire rol van kasteel Sinderen definitief uitgespeeld. De resten van het ooit zo imposante kasteel werden eind 17^e of begin 18^e eeuw verbouwd tot chique landhuis. In 1829 werd het landgoed verkocht en werd het landhuis helemaal afgebroken. De huidige boerderij met de prachtige spitsboogramen kwam ervoor in de plaats. De laatste herinnering aan roemruchte tijden werd letterlijk en figuurlijk gesmoord toen de oude grachten in 1965 werden volgestort. Alleen een eeuwenoude kelder van het kasteel is nog overgebleven.

Mogelijk is dit kasteel Sinderen na de verbouwing tot landhuis aan het einde van de 17de eeuw of het begin van de 18de eeuw. Deze tekening uit 1785 van Hendrik Tavenier is een kopie van een tekening uit 1730.

Tot slot
Sinderen anno 2020​